Prawo spadkowe i jego składowe

Całość przepisów dotyczących regulacji praw majątkowych po śmierci danej osoby określa jedna z dyscyplin prawa cywilnego – prawo spadkowe. Całe prawo spadkowe zawiera wiele podrzędnych pojęć, które mogą wydawać się nam trudne do zrozumienia. Jakie są uwarunkowania spadku oraz jak wygląda sytuacja podmiotów – spadkobiercy i spadkodawcy? Jakie są wymogi formalne testamentu oraz czym jest zachowek? Postaramy się wyjaśnić najważniejsze pojęcia składające się na prawo spadkowe.

Spadek, spadkobiercy i spadkodawcy

Zgodnie z polskim prawem spadkowym spadek rozumiemy jako prawa i obowiązki majątkowe zmarłego (spadkodawcy), które po śmierci nie wygasają, lecz przechodzą na inne osoby, czyli spadkobierców, wszczynając proces dziedziczenia. Dziedziczenie może odbywać się na dwa różne sposoby: na mocy testamentu (jeśli taki został przygotowany przez zmarłego) oraz na mocy ustawy (jeśli brak podstawy testamentowej). Są to jedyne źródła uprawniające do spadku. O ile w pierwszym przypadku dziedziczą spadkobiercy testamentowi, o tyle w drugiej sytuacji – spadkobiercy ustawowi. Dziedziczenie ustawowe określa pięć kategorii, według których dziedziczenie przysługuje osobom w zależności od stopnia pokrewieństwa ze zmarłym. Do pierwszej takiej grupy zaliczają się małżonek i dzieci, do drugiej – rodzice i rodzeństwo, w kolejnych grupach znajdują się dziadkowie, pasierbowie oraz Skarb Państwa. Przeczytaj więcej na temat dziedziczenia ustawowego.

Moc testamentu

Ostatnia wola spadkodawcy (inaczej zwanego testatorem) jest zapisana w formie testamentu. Odbiorcą testamentu, oprócz osób fizycznych, może być poczęte w chwili otwarcia spadku dziecko. Testamenty dzielimy na zwykłe i szczególne. Do zwykłych zaliczamy testamenty spisane własnoręcznie (wówczas niezbędne są data i podpis testatora) oraz testamenty notarialne w formie aktów notarialnych i urzędowe, spisywane przez upoważnione do tego osoby (wójta, starostę, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy, kierownika urzędu stanu cywilnego). Do testamentów szczególnych należą zwykle testamenty ustne, przekazywane w przypadku nagłej śmierci, w obecności co najmniej trzech świadków, których określają osobne szczegółowe wymogi.

Czym jest zachowek?

Zachowek jest gwarancją prawną do części spadku dla osób, które dziedziczyłyby ustawowo. Uprawnione osoby mają możliwość roszczeń w stosunku do spadkobierców o wyrównanie kwoty zachowku. Zachowek poniekąd chroni interesy najbliższych spadkodawcy osób. Prawo do zachowku powstało z myślą o niesprawiedliwym podziale majątkowym, wykluczającym w procesie dziedziczenia osoby najbliższe zmarłemu. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym (czyli potomkom w linii prostej), małżonkom oraz rodzicom (w chwili, gdy staliby się dziedziczącymi na mocy ustawy). Istnieje również warunek wyłączenia z prawa do zachowku. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku osób uznanych za niegodne; osób, które zrzekły się spadku; osób wydziedziczonych przez spadkodawcę; a także w przypadku małżonków, z których winy spadkodawca wystąpił o rozwód.